โฮงเฮียนแม่น้ำโขง เสริมศักยภาพนักเรียน

เชียงราย-โฮงเฮียนแม่น้ำโขง ร่วมกับภาคึโรงเรียน และเยาวชนแม่น้ำโขง (Mekong Youth Program)  จัดงานเสียงเยาวชนลุ่มน้ำ “วิทยาศาสตร์พลเมือง : อนาคตเยาวชน : อนาคตชุมชนแม่น้ำโขง

วันที่ 21-22 กุมภาพันธ์ 2568 สถาบันองค์ความรู้ท้องถิ่น โฮงเฮียนแม่น้ำของ บ้านหัวเวียง ต.เวียง อ.เชียงของ จ.เชียงราย ร่วมกับภาคึโรงเรียน และเยาวชนแม่น้ำโขง (Mekong Youth Program)  จัดงานเสียงเยาวชนลุ่มน้ำ “วิทยาศาสตร์พลเมือง : อนาคตเยาวชน : อนาคตชุมชนแม่น้ำโขง โดยมีนายอุดม ปกป้องบวรกุล นายอำเภอเป็นประธานเปิดงาน ร่วมกับ ครูตี๋ นายนิวัฒน์ ร้อยแก้ว ประธานสถาบันองค์ความรู้ท้องถิ่น โดยมีคณะครูอาจารย์ นักเรียนมัธยมในพื้นที่ และเยาวชนแม่น้ำโขง เข้าร่วมกิจกรรมเป็นจำนวนมาก

นายอำเภอเชียงของ กล่าวเปิดงานว่า รู้สึกดีใจได้มาร่วม​กิจกรรมในครั้งนี้  การให้ความสำคัญ​แก่เด็กเยาวชน​ โฮงเฮียนน้ำของ ผู้บริหาร​การศึกษาในพื้นที่ ผู้บริหารโรงเรียน และนักเรียนให้ความสน​ใจมาร่วมกิจกรรม เห็นความสำคัญกับวิทยาศาสตร์พลเมือง ความสำคัญต่อการเปลี่ยนแปลงของโลก  และการให้ความสำคัญ​ ทักษะสมอง (Executive Functions หรือ EF คือ เป็นกระบวนการทำงานของสมองส่วนหน้าที่ช่วยให้คนเราสามารถควบคุม ความคิด อารมณ์ พฤติกรรม เพื่อให้ได้ผลลัพธ์ตามต้องการ​) เข้าไปสู่โรงเรียน​ มากกว่าความฉลาด เด็กต้องอารมณ์ดี

ขณะนี้ เด็กมี 3 กลุ่ม  เด็กในระบบ​การเรียน  เด็กที่หลุดจากระบบแต่กลับมาได้​ หลุดไปแล้ว​ ที่ศูนย์การเรียนรู้ตำบล ต้องดูแล และต้องบูรณาการกัน​ของหน่วยงานการศึกษา มองว่า อีเอฟ​ จะจัดเป็นขบวน​ตอนนี้มีหลายโรงเรียนอยู่ในเครือข่ายนี้แล้ว

ครูตี๋  กล่าวว่า  การทำงานเรื่องการศึกษาท้องถิ่นถือว่าเป็นงานที่ได้ทำ และ​แสดงให้เห็น​ว่า 2-3 ปี​ ในการพัฒนาวิทยาศาสตร์​พลเมือง ทำหลักสูตรเยาวชนแม่น้ำโขง มีโรงเรียนเข้าร่วมโครงการ 15​โรง​เรียน โดยโฮงเฮียนได้ดำเนินการมาเป็นระยะเวลา 5-6 ปี ในการสร้างโรงเรียน​นำร่อง​ และปัจจุบันทำให้เห็นภาพว่าการศึกษาไม่ถูกจำกัด​แต่ในห้องเรียนและโรงเรียนแล้ว

สำหรับหลักสูตรเยาวชนแม่น้ำโขงมีเป้าหมายหลัก คือ เพื่อพัฒนาศักยภาพและเสริมสร้างเครือข่ายเยาวชนและชุมชนริมแม่นํ้าโขง ในการติดตามและปกป้องสุขภาพของแม่นํ้าโขงและลํานํ้าสาขา  บูรณาการบทเรียนวิทยาศาสตร์นิเวศของพลเมืองลุ่มนํ้าโขงในท้องถิ่นเข้ากับหลักสูตรของโรงเรียนรัฐบาล ดึงดูดเยาวชนให้เข้าร่วมกิจกรรมต่าง ๆ จัดเวิร์กช็อป การผลิตสื่อ และทัศนศึกษา

ในงานมีหลายกิจกรรม จัดฉายภาพยนตร์ เสียงสะท้อนของแม่นํ้าโขงผลงานของเยาวชนฯ โครงงานการเรียนรู้ (PBL)  มีซุ้มกิจกรรมเรียนรู้อิสระเสนอตัวอย่างการเรียนรู้นอกห้องเรียนที่สัมพันธ์กับชุมชนบอร์ดเกม “คนของโขง”  นิทรรศการพยัญชนะแม่นํ้าของ โดย โฮงเฮียนแม่นํ้าของและเยาวชน ภาพประกอบพยัญชนะแม่นํ้าของ กิจกรรมบอกรักแม่นํ้าบนผืนผ้า  กิจกรรมผู้เฒ่าเล่าขานลูกหลานวาดฝัน “อนาคตเยาวชน อนาคตแม่นํ้าโขงศิลปะกระดาษไก ห้องสมุดโฮงเฮียนแม่นํ้าของ (แสงดาว ศรัทธามั่น) จัด นิทรรศการ “บทเรียนการพัฒนาและอนาคตชุมชน และ เวิร์กช็อปหนังสือทํามือ

การจัดฐานเรียนรู้จากจากโรงเรียนเชียงของวิทยาคม, ห้วยซ้อวิทยาคม รัชมังคลาภิเษก, ศูนย์การเรียนไร่ส้มวิทยา และโรงเรียนประถมศึกษาในพื้นที่ใกล้เคียงที่แสดงผลงานการเรียนรู้หรือการเรียนการสอนนอกห้องเรียน (Outdoor School Learning)

นอกจากนี้มีการจัดเสวนา“วิทยาศาสตร์พลเมือง เพื่ออนาคตเยาวชน อนาคตแม่นํ้าโขง” โดยมี นางฐิติมา เร่งประเสริฐ ศึกษาธิการจังหวัดเชียงราย นายพิเศษ ถาแหล่ง ผู้อํานวยการโรงเรียนห้วยซ้อวิทยาคม  นายวรวัติ กิติวงค์ ผู้อำนวยการโรงเรียนเชียงของวิทยาคม และผู้บริหารโรงเรียนทั้งการศึกษาในระบบ การศึกษาทางเลือก ผู้จัดการเรียนบ้านเรียน และนักเรียน ในพื้นที่จังหวัดเชียงรายเข้าร่วมเสวนาแลกเปลี่ยน

ศึกษาธิการจังหวัดเชียงราย กล่าวว่า นโยบาย “เรียนดีมีความสุข” ในเปิดโอกาสให้นักเรียน มิติเรียนได้ทุกที่ทุกเวลา ซึ่งการจัดการศึกษา มีทั้งในระบบ และนอกระบบ การศึกษาตามอัธยาศัย การให้โอกาสทุกคนเข้าถึง ตามรัฐธรรมนูญที่ต้องได้รับการศึกษาอย่างเท่าเทียม

การเรียนรู้นอกห้องเรียน มองว่าภาครัฐให้บริการขั้นพื้นฐาน ให้การศึกษาในระบบกับบุคคลสัญชาติไทย เข้าถึงภาคบังคับ ม.3 หลังนั้น เป็นขั้นพื้นฐาน ม.6- ปวช. ใช้ภาษีมาสนับสนุน แต่หน้าที่ให้การศึกษาไม่ใช่ภาระของใคร ครอบครัวต้องช่วยเหลือสนับสนุน เราอยากได้ให้เด็กเป็นอย่างไร ที่ต้องบ่มเพาะ ให้กับลูกเรา เช่น การทำบ้านเรียนให้ลูกเอง การทำศูนย์การเรียน ได้รับการจัดสรรจากรัฐ เมื่อไรใครมีศักยภาพ จัดการเรียนการสอน มาขออนุญาตรัฐหนุนค่าใช้จ่าย ดูแลเรื่องวิชาการ มาซับพอร์ตเด็กที่อยู่ในบ้านเรียน สิ่งที่จดทะเบียนหน่วยงานที่ดูแลในพื้นที่ และจะมีหน่วยกลั่นกรองระดับจังหวัด และส่งคนที่มีความรู้ไปแนะนำ รับฟังปัญหาและอุปสรรค เพื่อช่วยเหลือสนับสนุน

มีสำนักวิชาการไม่ได้ดูแค่การศึกษา เด็กต้องพร้อมเป็นพลเมืองของประเทศที่ต้องรับผิดชอบ การใช้ชีวิตกับบุคคลภายนอก ดูสุขภาพจิต สุขภาพกายเป็นอย่างไร ต้องตรวจสอบและสมดุล

มิติโอกาสที่หลากหลาย ที่รัฐให้ความสำคัญการเรียนรู้ เด็กเป็นศูนย์กลางการเรียนรู้ รัฐมีงบฯสนับสนุน สร้างนักเรียนทีมีศักยภาพสูง สำหรับวิทยาศาสตร์พลเมือง สามารถช่วยกันผลักดันผ่านระดับจังหวัดให้เป็นนโยบายได้ สำหรับความไม่เข้าใจในระดับปฎิบัติ จากรับฟัง จะกลับไปปรับบทบาทคุณครู จากการเป็นผู้ชี้นำ บางทีลืมบทบาทใหม่ ที่ต้องเป็นผู้แนะนำการสืบค้น เป็นผู้ชี้แนะ ขอชื่นชมกลุ่มเล็ก ๆ กลุ่มนี้ในเชียงรายที่จะทำวิทยาศาสตร์พลเมือง ถ้าเรามีความเข้มแข็ง สร้างเครือข่าย มั่นคง  ไม่เพียงแต่ใช้ชุมชนแต่จะขยาย เป็นการเริ่มต้น

นายวรวัติ กล่าวว่า การเรียนรู้มิติปัจจุบัน มีการกล่าวถึงคือ โลกปัจจุบันเป็นยุคที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว เข้าสู่ยุคผันผวน ไม่สามารถคาดการณ์ได้ การเรียนรู้ปัจจุบันขึ้นกับตามสถานการณ  ไฮบริดเลิร์นนิ่ง การเรียนรู้ไม่มีขอบเขต ต่างจากอดีต ในห้องเรียน ตามหลักสูตร ปัจจุบันเป็นไปตามสถานการณ์ไม่สามารถคาดเดาได้

การจัดนอกห้องเรียนดีขึ้นในการเรียนได้ทุกที่ทุกเวลา มีตัวบ่งชี้ พรบ การเรียนรู้ หลักสูตรฐานสมรรถนะ การเรียนวิชาการเป็นวิชาชีพไปสู่ชีวิตจริง อาจมีปัญหาบ้าง แต่ระดับโรงเรียนมีความเข้าใจมากขึ้น เมื่อสื่อสารถึงครูมากขึ้นก็จะลดปัญหาลงไป ในโรงเรียนเชียงของวิทยาคม เปิดโอกาสให้นักเรียนกับชีวิตจริงมากขึ้น  เห็นข่าวว่าถึงจุดดับของติวเตอร์ ปัจจุบันไม่มีคนไปเรียน เด็กเรียนเพื่อชีวิตจริงมากกว่าวิชาการน้อยลง ในอนาคนอาจเปลี่ยนแปลงมากกว่านี้

วิทยาศาสตร์พลเมือง เป็นแนวทางนโยบายอยู่แล้ว แต่คนปฏิบัติยังไม่รับรู้ สิ่งแวดล้อมวิทยาศาสตร์  แต่มันหายไปแล้ว เคยมีโครงการ โรงเรียนมาตรฐานสากล (World Class Standard School)  เป้าหมายโครงการวิทยาศาสตร์รับผิดชอบกับสังคม มาตรฐานสากล นำไปสู่การบริการสาธารณประโยชน์ และการเป็นพลเมืองโลก หาวิธีทำอย่างไรให้เข้าใจตรงกัน ครูที่จะมีความเข้าใจ อยู่ที่ผู้มีอำนาจขับเคลื่อนอย่างจริงจังจะประสบความสำเร็จได้

ในเวทีมีการสะท้อนจากผู้บริหารว่า ปัจจุบันนักเรียนชอบ active lerning มาก เด็กชอบประสบการณ์จริง ประสบการณ์ตรง เป็นพื้นฐานในการดำเรงชีวิตปัจจุบัน และการสะท้อนจากผู้จัดการศึกษาบ้านเรียน (Home School) ให้กับเด็กๆ มองว่าการเรียนรู้ปัจจุบัน เปิดกว้างนโยบาย ในครอบครัวได้เรียนรู้อย่างอิสระ สามารถเรียนรู้ได้ถูกต้องตามกฎหมาย และเห็นผลกับเด็กที่เรียนอย่างมีความสุข  การเป็นอิสระ เรียนตามวิถีชีวิต

และมองว่าการศึกษาไทยยังเชื่อมโยงกับการเมือง จะขับเคลื่อนอย่างไรไปสู่การแก้ไขนโยบาย พลังของเครือข่ายและสื่อจะทำให้เกิดการขับเคลื่อน  ถ้ามีสื่อเข้ามาช่วย ถ้ายังไม่เป็นนโยบายจะขับเคลื่อนโดยง่าย เป็นนโยบายที่ชัดเจน พอรวมกัน ทำจุดเล็ก ๆ ให้รับรู้ ทำให้เข้าใจมากขึ้น ทำให้เป็นที่รับรู้

นางมาลี พัฒนประสิทธิ์พร หรือพี่แม็กซ์ ผู้ประสานงานโครงการเยาวชนแม่น้ำโขง และผู้จัดการเรียนบ้านเรียน กล่าวว่า การเรียนรู้ในปัจจุบันเปิดกว้าง มีสื่อจำนวนมากเด็กเข้าถึงได้ เชื่อว่าสามารถทำงานกับครูได้  แต่บางอย่างยังติดกรอขยับยาก ไม่สามารถไปด้วยกันได้ แม้จะมีนโยบาย มี กม.ให้ทำได้  โลกเปิดกว้าง แต่ครูมีภารกิจมากทำให้ติดกับอยู่ เช่นนั้นในการทำบ้านเรียน แม้กฎหมายเปิดให้ แต่บางครั้งขึ้นอยู่กับเราจะเจอ จนท.เข้าใจได้มากน้อยแค่ไหน

การนำสู่การปฏิบัติจึงสำคัญมาก เป้าหมายการสร้างวิทยาศาสตร์พลเมือง  Active Citizen ทักษะจะเกิดกับนักเรียน เราไม่ได้ตีกรอบแค่แม่น้ำโขง อะไรที่เกี่ยวข้องกับชีวิตทั้งหมด ไม่เพียงแค่ ดิน น้ำ ป่า แต่เราอาจหมายถึงโรงเรียนด้วย สิ่งรอบตัว คุณภาพน้ำดื่ม น้ำเสียจากโรงอาหาร  ทำให้เกิด Active citizen ใช้หลักฐาน การสืบค้น วิธีการเครื่องมือ งบประมาณ นักเรียนเป็นผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ความคิดอย่างไร สืบค้น และส่งต่อให้ผู้บริหาร คาดหวังให้เด็กเป็นตาสับปะรดให้โรงเรียน ถ้าผู้สอนทำการโค้ชชิ่งให้กับเด็กเป็นเรื่องจำเป็น เพราะเด็กต้องเรียนหนัก การจัดการศึกษา ความเชื่อใจเข้าใจเด็ก เด็กให้โอกาสตัวเองมาก ๆ จะทำอย่างไรให้การเรียนรู้เชื่อมโยงกับสถานการณ์ที่เป็นอยู่

ด้านผู้บริหารจากโรงเรียนไร่ส้มวิทยา กล่าวว่า โรงเรียนให้ความสำคัญกลุ่มผู้เรียน นักเรียนในโรงเรียนมีความหลากหลายด้านชาติพันธุ์ มีปัญหาด้านภาษา การจัดการศึกษาต้องให้เด็กที่สนใจ และต้องออกแบบให้สอดคล้องถ้าต้องบังคับในบางเรื่องที่ต้องเรียนรู้ โรงเรียนได้นิยามประโยชน์สูงสุดที่เด็ก เด็กไม่มีสัญชาติไทย การเรียนรู้นอกห้องเรียนท้าทาย จึงหาห้องเรียนไปหาเด็ก พาผู้รู้และปราชญ์เข้าไปหาเด็กให้ความรู้กับเด็ก

ผู้บริหารจากสถาบันพัฒนายั่งยืนนานาชาติ กล่าวว่า เป็นสถาบันที่นำนักศึกษาต่างชาติเรียนรู้ในชุมชน ให้ชาวบ้านเป็นครู เป็นการศึกษาไร้พรมแดน เรียนกับสถานการณ์จริงที่อยู่ในสังคม ณ ปัจจุบัน ให้ชาวบ้านเป็นสถานที่เรียนรู้ ให้เกียรติเคารพต่อคนในชุมชน วิทยาศาสตร์พลเมืองเป็นคำที่ใหม่สำหรับวงการศึกษา ยังเป็นคำถาม ทั้งที่มันอยู่ใกล้ตัว การเชื่อมโยงกับภาคประชาสังคมเครือข่าย และเก็บเป็นหลักฐาน วิทยาศาสตร์พลเมืองคงที่อยู่ตรงไหนก็เข้ามาดูได้

ตัวแทนนักเรียน กล่าวว่า การเรียนในห้องเรียนโดยเฉพาะสายวิทย์คณิตจะมีความเคร่งเครียด อยากให้มีกิจกรรมนอกห้องเรียน อยากให้มีหลากหลาย อยากให้จัดงบประมาณ เพื่อให้เกิดกระบวนการเรียนรู้ ได้ทดลองจากการลงมือทำ บางโรงเรียนยังไม่พร้อม ติดกรอบเดิม  การเกิดอุบัติเหตุรถนักเรียนมีผลให้โรงเรียนไม่กล้าจัดเรียนนอกสถานที่ แต่ไม่ควรให้เป็นข้อมาจำกัด ต้องหาทางแก้ไข